Rola żelaza w organizmie

Średnio w organizmie dorosłego człowieka znajduje się około 4–5 g żelaza. Około 75% to tzw. żelazo funkcjonalne. Wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny. Uczestniczy w ponad 180 reakcjach biochemicznych w ludzkim organizmie. Odgrywa istotną rolę w wielu kluczowych funkcjach organizmu, m.in.:

• bierze udział w transporcie tlenu we krwi i mięśniach,
• jest zaangażowane w transport elektronów – kontroluje uwalnianie energii z komórek,
• jest potrzebne do produkcji erytrocytów,
• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Pozostałe 25% żelaza stanowi tzw. żelazo zapasowe – występuje w wątrobie, szpiku kostnym, śledzionie. Żelazo zapasowe wykorzystywane jest przez organizm w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik, a także w przypadku zwiększonej utraty z organizmu. Około 0,1% żelaza uznawane jest za żelazo transportowe, krążące we krwi, związane z białkiem transferyną^{1, 2}.

Zwykła utrata żelaza (1 mg/dobę u mężczyzn i 2 mg/dobę u kobiet), spowodowana m.in. wydzielaniem nabłonka żołądkowo-jelitowego, miesiączkami, jest kompensowana przez wchłanianie w jelicie cienkim³. Niewystarczający poziom żelaza w organizmie może zaburzać metabolizm tlenowy poprzez zmniejszenie dostarczania tlenu do tkanek i zmniejszenie zdolności mięśni do u używania tlenu do produkcji energii.

Ciało człowieka nie jest w stanie wyprodukować żelaza. W związku z tym koniecznie jest dostarczanie go z dietą. Żelazo jest dosyć powszechnie występującym składnikiem w pożywieniu, jednak jego wchłanianie jest uzależnione od źródła pokarmowego. Żelazo hemowe przyswajalne jest w 20%, natomiast żelazo niehemowe w 5%. U osób z niedoborem żelaza niehemowe żelazo zaczyna wchłaniać się lepiej.

Do czynników zwiększających przyswajanie żelaza należy witamina C, niskie pH soku żołądkowego, a także obecność aminokwasów, jak histydyna czy lizyna. Z kolei do czynników, które utrudniają przyswajanie żelaza, należą kwasy fitynowe czy fosforany².

Dlaczego sportowcy są bardziej zagrożeni wystąpieniem anemii?

Niedobór żelaza jest jednym z najczęściej stwierdzanych niedoborów na świecie, szczególnie wśród osób w okresie dojrzewania, kobiet w okresie rozrodczym oraz sportowców. Aktualnie nie ma ustalonych poziomów zapotrzebowania na żelazo dla sportowców konkretnych dyscyplin. Uważa się, że sportowcy wytrzymałościowi (szczególnie biegacze) w większym stopniu są narażeni na niedobór żelaza ze względu na duże straty tego składnika¹.

U sportowców stwierdza się większe ryzyko wystąpienia anemii z kilku powodów:

1. Wymagania treningowe:

• zwiększona masa krwinek czerwonych oznacza większe zapotrzebowanie na żelazo;
• większe straty z potem (470–530 530 µg Fe/l) i moczem; stan zwany krwiomoczem może wystąpić m.in. u biegaczek długodystansowych, jako skutek uszkodzenia nabłonka pęcherza spowodowany powtarzającymi się uderzeniami treści żołądkowych o pęcherz podczas biegu⁴; krwiomocz może wystąpić aż u 90% biegaczy po zakończeniu maratonu⁵;
• krwawienia z przewodu pokarmowego – mogą wystąpić podczas intensywnych treningów oraz w wyniku przyjmowania leków przeciwbólowych lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych;
• urazy mechaniczne – szczególnie u biegaczy, jako efekt uderzania stopami związany z niewłaściwą techniką biegu lub twardą nawierzchnią; dochodzi wtedy do uszkodzenia pewnej ilości erytrocytów w podeszwach stóp.

2. Błędy dietetyczne:

• stosowanie diet ubogoenergetycznych w celu redukcji masy ciała;
• dieta wysoko węglowodanowa często uboga w łatwo przyswajalne żelazo (głównie sporty wytrzymałościowe);
• źle zbilansowane diety wegetariańskie, chociaż niektóre z badań nie wykazują wyższego ryzyka u osób uprawiających sport stosujących dietę wegetariańską niż u tych stosujących dietę mieszaną; podobnie wydolność tlenowa i beztlenowa nie wykazuje różnic⁶.