Niestety, z wiekiem, ryzyko przewlekłego stanu zapalnego, stale rośnie, co jest związane z postępującymi procesami starzenia się organizmu i zmian mu towarzyszących. Modyfikacje dietetyczne okazują się ciekawą strategią mogącą obniżyć ryzyko stanu zapalnego. Jest to związane z przeciwzapalnymi właściwościami niektórych z pokarmów, które spożywane w odpowiednich ilościach mogą okazać się pomocne. Z kolei z drugiej strony, warto zdać sobie sprawę, że niektóre diety, zwłaszcza zachodni styl odżywiania może stymulować powstawanie reakcji prozapalnej.

Jakie diety mają działanie przeciwzapalne?

Dieta śródziemnomorska

Dieta śródziemnomorska została po raz pierwszy opisana w 1956 roku przez Ancela Keysa dzięki odkryciom jej korzyści zdrowotnych w zakresie prewencji i leczenia chorób sercowo-naczyniowych wykazanych przez epidemiologiczne badanie o nazwie The Seven Countries Study [1]. Dieta śródziemnomorska opiera się na kuchni regularnie stosowanej w basenie morza śródziemnego na terenie krajów Grecji i Włoch, która opiera się przede wszystkim na oliwie z oliwek, a także pokarmach pochodzenia roślinnego, zwłaszcza pełnoziarnistych zbóż, roślin strączkowych i orzechów; przy umiarkowanym spożyciu ryb, owoców morza i nabiału; tym samym ograniczając czerwone mięso i alkohol.

Długoterminowe korzyści zdrowotne wynikające ze stosowania diety śródziemnomorskiej przypisuje się zawartości licznych antyoksydantów – związków fenolowych i kwasów omega-3 pochodzących z oliwy z oliwek, orzechów a także umiarkowanego spożycia czerwonego wina.

Badania wykazują, że stosowanie diety śródziemnomorskiej u osób z wysokim ryzykiem choroby krążeniowo-naczyniowej, po 3 i 5 latach od stosowania zmniejszyło poziom markerów stanu zapalnego (CRP, IL-6, TNFα i MCP-1) w osoczu o ≥16% [2]. Podobnie, w randomizowanym kontrolowanym badaniu 99 osób z osteoporozą po 16-tygodniach od stosowania diety śródziemnomorskiej miało znacząco niższy poziom prozapalnej cytokiny IL-1α [3].

Co ciekawe, dieta śródziemnomorska działając na skład mikrobioty jelitowej może wpływać na procesy związane z funkcjonowaniem układu odpornościowego, a tym samym poziom stanu zapalnego w organizmie. W równoległym 8-tygodniowym randomizowanym, kontrolowanym badaniu 82 osoby z nadwagą i otyłością bez chorób podstawowych podzielono na dwie grupy. Czterdziestu trzech badanych zostało ustawionych na przestrzeganie MD dostosowanego do ich zwyczajowego spożycia energii, a 39 badanych utrzymało swoją regularną dietę. Trwające 8 tygodni badanie zakładające stosowanie się do zaleceń diety śródziemnomorskiej znacząco przyczyniło się do zwiększenia bogactwa mikrobioty jelitowej, a tym samym przyczyniło się do obniżenia hs-CRP w surowicy w grupie [4].

Co więcej, korzystne zmiany w mikroflorze bakteryjnej o widocznym działaniu przeciwzapalnym zostało również wykryte w międzynarodowym badaniu klinicznym, przeprowadzonym na terenie pięciu krajów europejskich (Wielka Brytania, Francja, Holandia, Włochy i Polska). Wyniki badania wykazały, że po 12 miesiącach wzbogacenie taksonów mikrobiomu wiązało się z niższymi poziomami CRP i IL-17. Stosowanie się do zaleceń diety śródziemnomorskiej cechowało się obecnością Faecalibacterium prausnitzii, Roseburia (R. hominis), Eubacterium (E. rectale, E. eligens, E. xylanophilum), Bacteroides thetaiotaomicron, Prevotella copri i Anaerostipes hadrus, które już wcześniej zostały powiązane z korzystnymi efektami zdrowotnymi, w tym produkcją krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i właściwościach przeciwzapalnych, a także negatywne z chorobami takimi jak cukrzyca typu 2 i rak jelita grubego; tym samym potwierdzając rolę diety śródziemnomorskiej jako modulatora mikrobiomu w kierunku pozytywnych efektów zdrowotnych [5].

Dieta nordycka/skandynawska

Podobnie jak dieta śródziemnomorska, dieta nordycka/skandynawska opiera się na wysokim spożyciu lokalnych owoców i warzyw, jak jagody, jabłka, gruszki, marchew, ziemniaki, kapusta i produkty pełnoziarniste; jak również produktów rybnych, ograniczając udział tłuszczów nasyconych oraz mięsa czerwonego i jego przetworów. Oliwa z oliwek jako główne źródło tłuszczów nienasyconych w diecie śródziemnomorskiej, w diecie nordyckiej została zastąpiona olejem rzepakowym [6]. Właściwości przeciwzapalne diety nordyckiej zostały potwierdzone licznymi badaniami epidemiologicznymi, które wykazały, że przestrzeganie jej zaleceń może pomóc w obniżeniu stanu zapalnego w organizmie. Przykładowo, regularne spożycie produktów pochodzących z pełnego ziarna może znacząco obniżyć poziom IL-6 i CRP u dorosłych z ryzykiem zespołu metabolicznego (Roager i wsp., 2019), a także zmniejszyć ekspresję genów związanych ze stanem zapalnym w tym receptorów Toll-like receptor 4, IL-18 i CD36 [7]; tym samym sugerując przeciwzapalną rolę różnych składników diety.

Dieta azjatycka - Tradycyjna japońska dieta: Washoku

Japonia słynie z wyjątkowo zdrowej diety i długowieczności. W rzeczywistości Okinawa, wyspa na południu Japonii, jest jedną z siedmiu niebieskich stref (tzw. Blue Zone) i do niedawna była określana jako kraina nieśmiertelnych. Efekt długowieczności przypisuje się zaleceniom tradycyjnej japońskiej diety zwanej Washoku, które zakładają wysokie spożycie różnorodnych gatunków ryb (źródła EPA i DHA), a także produktów sojowych; przy niskim udziału tłuszczów zwierzęcych i mięsa. Warto dodać, że dania kuchni japońskiej są często doprawiane produktami bogatymi w umami, co ma celu zwiększenie walorów smakowych potraw, bez dodawania cukru i soli. Co więcej, dania te są przygotowywane na parze, gotowanie lub duszone za pomocą metody stir fry, co pozwala na zachowanie wartości odżywczych. Dania przygotowywane w ten sposób są bogate w wodę i mają niską zawartość tłuszczu, a co za tym idzie są niskokaloryczne. Wielkości porcji są zwykle małe i zazwyczaj stosuje się sezonowo dostępne warzywa [8]. Wpływ japońskiej diety na stan zapalny został przebadany w ramach badaniach klinicznych, które wykazały, że japońskie zwyczaje żywieniowe, zwłaszcza picie herbaty zielonej, i duże spożycie warzyw i owoców morza jest powiązane z niskimi poziomami markerów stanu zapalnego, IL-6 i CRP [9]. Niestety, wraz z postępem przemysłu, tradycyjna dieta japońska uległa wpływom zachodniego stylu odżywiania, co przyczyniło się do zwiększenia liczby zachorowania na choroby cywilizacyjne, głównie poprzez zmniejszenie różnorodności mikroflory bakteryjnej.

Stan zapalny jest ważnym procesem fizjologicznym odpowiedzialnym za zachowanie odporności przed szkodliwym działaniem środowiska, dodatkowo mający znaczenie w naprawie tkanek. Dieta, dostarczając szerokiej gamy związków odżywczych może wpływać na poziom stanu zapalnego w organizmie. Okazuje się, że niektóre pokarmy, jak tłuszcze nasycone, mogą wykazywać działanie prozapalne, podczas gdy wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, podobnie jak związki pochodzenia roślinnego mogą łagodzić negatywne efekty przewlekłego zapalenia.

Z tego powodu zaleca się, aby zadbać o odpowiednio dużą ilość i różnorodność kolorowych owoców i warzyw w codziennej diecie. Takie działanie może poprawić stan zdrowia, a także zmniejszyć ryzyko wielu chorób, zwłaszcza nowotworów, chorób układu krążenia czy cukrzyca, co sugeruje, profilaktyczne działanie przeciwzapalne diety, która może zostać wykorzystana nie tylko w celu zapewnienia energii, również w niektórych przypadkach może wykazywać działanie lecznicze.

Bibliografia

[1] Keys A, Menotti A, Karvonen MJ, et al. The diet and 15-year death rate in the seven countries study. Am. J. Epidemiol. 1986, 124;903–915. 

[2] Casas R, Sacanella E, Urpí-Sardà M, et al. Long-Term Immunomodulatory Effects of a Mediterranean Diet in Adults at High Risk of Cardiovascular Disease in the PREvención con DIeta MEDiterránea (PREDIMED) Randomized Controlled Trial. J. Nutr. 2016, 146;1684–1693.

[3] Dyer J, Davison G, Marcora SM, et al. Effect of a Mediterranean Type Diet on Inflammatory and Cartilage Degradation Biomarkers in Patients with Osteoarthritis. J. Nutr. Health Aging 2017, 21;562–566.

[4] Meslier V, Laiola M, Roager HM, et al. Mediterranean diet intervention in overweight and obese subjects lowers plasma cholesterol and causes changes in the gut microbiome and metabolome independently of energy intake. Gut 2020, 69;1258–1268.

[5] Ghosh TS, Rampelli S, Jeffery IB, et al. Mediterranean diet intervention alters the gut microbiome in older people reducing frailty and improving health status: the NU-AGE 1-year dietary intervention across five European countries. Gut. 2020 Jul;69(7):1218-1228.

[6] Lankinen M, Uusitupa M, Schwab U. Nordic Diet and Inflammation—A Review of Observational and Intervention Studies. Nutrients 2019, 11;1369.

[7] Leder L, Kolehmainen M, Narverud I, et al. Effects of a healthy Nordic diet on gene expression changes in peripheral blood mononuclear cells in response to an oral glucose tolerance test in subjects with metabolic syndrome: A SYSDIET sub-study. Genes Nutr. 2016, 11;3.

[8] Gabriel AS, Ninomiya K, Uneyama H. The Role of the Japanese Traditional Diet in Healthy and Sustainable Dietary Patterns around the World. Nutrients 2018, 10;173.

[9] Coe CL, Miyamoto Y, Love GD, et al. Cultural and life style practices associated with low inflammatory physiology in Japanese adults. Brain Behav. Immun. 2020, 90, 385–392.