IBS określany jest jako jedna z najczęstszych chorób czynnościowych przewodu pokarmowego. Cierpi na nią 10% populacji osób dorosłych; znacznie częściej dotyka płeć żeńską niż męską (2:1). Mimo że nie należy do schorzeń przewlekłych i nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia pacjenta, to jednak w dużym stopniu obniża jego jakość, m.in. stając się przyczyną wielokrotnej abstynencji w pracy.

W IBS nie stwierdza się zmian anatomicznych, które mogłyby być odpowiedzialne za opisywane powyżej dolegliwości. Przewód pokarmowy doznaje jednak różnego rodzaju zaburzeń funkcjonowania, m.in. w szybkości pasażu, nieprawidłowej percepcji bólu na bodźce fizjologiczne, nadmiernej produkcji śluzu. Podczas badania przeprowadzonego u osób z podejrzeniem IBS, z wykorzystaniem testu rozdymania jelit (używając barostatów), można zaobserwować, że podczas ich rozciągania pojawia się ból przy znacznie niższych wartościach ciśnienia niż u osób zdrowych. Opisane zjawisko dobrze tłumaczy częsty objaw IBS – uczucie niepełnego wypróżnienia podczas defekacji. Paradoksalny jest fakt występowania u wielu pacjentów biegunek, którym towarzyszy zmniejszona aktywność motoryczna jelit, natomiast u osób z zaparciami − wzmożona. Przyspieszenie pasażu może powodować ból brzucha spowodowany rozciąganiem szybko napełniającej się kątnicy, z kolei spowolnienie często przyczynia się do zalegania resztek treści pokarmowej w miejscu przejścia jednego jelita w drugie, w wyniku czego może dochodzić do kumulacji gazów w obrębie jelita cienkiego, a w konsekwencji do wzdęć i uczucia dyskomfortu w jamie brzusznej. Opisane powyżej mechanizmy, tj. nadwrażliwość trzewna i zaburzenia motoryki, należą do głównych zjawisk w patofizjologii IBS. Wzrost napięcia ściany jelita przyczynia się do zwiększenia wrażliwości trzewnej, natomiast nadwrażliwość trzewna może oddziaływać na perystaltykę, prowadząc do jej zaburzeń. Istnieje wiele teorii przedstawiających czynniki wpływające na rozwój zespołu jelita nadwrażliwego.

Podstawy prawidłowego rozpoznania

Rozpoznanie IBS jest niezwykle trudne, gdyż należy je różnicować z licznymi jednostkami chorobowymi mogącymi manifestować się podobnymi objawami klinicznymi. Dlatego tak ważne jest, by przeprowadzać dokładny wywiad zdrowotny. Należy w nim uwzględnić dolegliwości zgłaszane przez chorego (ból w obrębie jamy brzusznej, biegunka i/lub zaparcia, które są typowe dla IBS), czas ich występowania, wpływ pokarmów i stresu, czynniki psychologiczne, a także przyjmowane leki. Według wytycznych rzymskich III zespół jelita nadwrażliwego można zdiagnozować, gdy w ostatnich 3 miesiącach przez ponad 3 dni w miesiącu występował ból lub dyskomfort odczuwany w obrębie jamy brzusznej, któremu towarzyszyły 2 z wymienionych cech: odczucie poprawy po wypróżnieniu, początek dolegliwości związany ze zmianą częstości wypróżnień lub zmianą wyglądu stolca. Trzeba pamiętać o wykluczeniu objawów mogących wskazywać na chorobę organiczną: gorączka, spadek masy ciała, krew w stolcu (jawna/utajona), niedokrwistość, rak lub choroba zapalna jelit w wywiadzie rodzinnym.

Prowadzone obecnie badania nadal nie dają możliwości całkowitego wyleczenia IBS. Celem pomocy choremu, który zjawia się w gabinecie zarówno lekarza jak i dietetyka jest dążenie do ustąpienia lub złagodzenia istniejących objawów, przyczyniających
się do znacznego obniżenia komfortu życia pacjenta, wielokrotnie utrudniając sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie. W sporej części osób dotkniętych ZJN poddanych leczeniu objawowemu udaje się osiągnąć niekiedy wieloletnie remisje, co nie jest równoznaczne z wyleczeniem.

Modyfikacja stylu życia jest pierwszym krokiem w drodze do złagodzenia objawów IBS. Warto zachęcać pacjenta do zwiększenia aktywności fizycznej i wybrania formy ruchu dostosowanej do indywidualnych możliwości. Zarówno dietetycy, jak i fizjoterapeuci zgodnie proponują m.in. ruch na świeżym powietrzu, spacery, pływanie, taniec, jogę, tai-chi czy pilates. Wymienione rekreacje wpływają na poprawę ogólnej kondycji i zwiększenie sprawności funkcjonowania układu nerwowego, polepszenie samopoczucia, zmniejszenie stresu, a także odwrócenie uwagi chorego od jego stanu zdrowia, które często poddaje drobiazgowej analizie, niejednokrotnie wywołując przez to stany lękowe.

Wielu pacjentów cierpiących na zespół nadwrażliwego jelita wymaga konsultacji nie tylko z lekarzem prowadzącym, gastroenterologiem, dietetykiem, lecz przede wszystkim z psychologiem. Wykorzystanie możliwości leczenia behawioralnego w terapii IBS wydaje się jej nieodłącznym elementem. Pacjenta poddaje się psychoterapii, technikom relaksacyjnym oraz mało popularnemu w Polsce leczeniu opierającemu się na treningach mających wspomagać mechanizmy samokontroli organizmu (tzw. biofeedback). Takie działania pozwalają lepiej znosić wszelkie napięcia emocjonalne.

Zmianom musi podlegać także dotychczasowa dieta pacjenta, gdyż istnieją pokarmy, które mogą nasilać dolegliwości IBS.