menu close arrow_back_ios person_add home

Fizjologiczne mechanizmy odczuwania głodu i sytości

Dietetyk, psychodietetyk Ewelina Estkowska

LECZENIE NADWAGI I OTYŁOŚCI

03-03-2017

10/2017

Spożywanie pokarmu jest warunkiem niezbędnym do przeżycia organizmu. Kontrola przyjmowania pokarmu jest integralną częścią tego procesu. Homeostaza przyjmowania pożywienia jest złożonym procesem regulowanym m.in. przez mechanizm fizjologiczny odpowiedzialny za odczucie głodu, nasycenia i sytości.

Głód i sytość

Głód uruchamia zachowania powodujące poszukiwanie pożywienia i spożycie pokarmu. Intensywność poczucia głodu zależy od odstępu czasu od ostatniego posiłku1, 2. Wypełnienie żołądka, osłabienie funkcji zmysłów smaku i powonienia prowadzi do zaprzestania konsumpcji. Odczucie zaspokojenia − to sytość. Opóźnia ono poczucie głodu2.

 

Główne centrum dowodzenia − podwzgórze

Głównym fizjologicznym centrum regulacji przyjmowania pożywienia jest podwzgórze3.

W podwzgórzu wyróżnia się dwa ośrodki:

Regulacja pobierania pokarmu uzależniona jest także od innych obszarów mózgu, takich jak: kora mózgowa, w której umiejscowiony jest ośrodek węchowy, smakowy i wzrokowy, oraz ciała migdałowatego2.

Ilość czasu, w którym człowiek czuje się syty, wiąże się z oddziaływaniem czynników motorycznych, hormonalnych, metabolicznych i termicznych1.

 

Regulacja motoryczna

Rozszerzanie i obkurczanie się żołądka jest źródłem sygnałów motorycznych. Spożycie pokarmu powoduje rozciągnięcie ścian żołądka, co z kolei − poprzez odczucie pełności − hamuje spożycie. Natomiast skurcze żołądka pojawiające się po pewnym czasie od spożycia posiłku stanowią sygnał, że żołądek jest pusty i skłaniają do poszukiwania i spożycia jedzenia. Dzięki mechanoreceptorom ścian żołądka sygnały motoryczne przekazywane są przez nerwy żołądkowe i nerw błędny do podwzgórza2.

 

Sygnały termiczne

Termoreceptory biorą udział w poznawaniu odczuć głodu i sytości razem z hormonem tyreotropowym (TSH), dostosowują wielkość pobrania pokarmu do potrzeb energetycznych organizmu związanych z utrzymywaniem ciepłoty ciała. Szczególną rolę w regulacji tego typu odgrywa brązowa tkanka tłuszczowa. Spożycie posiłku powoduje wzrost produkcji ciepła w organizmie, co nazywane jest termogenezą poposiłkową. Wzrost ten zależy od ilości spożytego pożywienia i jego składu2.

 

Regulacja metaboliczna

Sygnały metaboliczne odbierane są bezpośrednio przez podwzgórze lub mogą docierać do niego drogą nerwową z innych części ciała.

Odkrycie związku pomiędzy stężeniem danego składnika we krwi a odczuwaniem głodu i sytości spowodowało powstanie różnorodnych teorii.

Teoria glukostatyczna Meyera

Spożycie pokarmu powoduje wzrost glukozy we krwi i uczucie sytości. Spadek stężenia glukozy we krwi jest czynnikiem powodującym wystąpienie uczucia głodu. Za odpowiednie stężenie glukozy we krwi odpowiedzialne są wydzielane przez trzustkę hormony: insulina i glukagon. Informacja o wysyceniu krwi glukozą trafia do podwzgórza za pośrednictwem wątroby i sygnałów hormonalnych2.

Wykazano, że włókna bardziej lepkie, jak: pektyny i guma guar, wykazują największy wpływ na zwiększenie odczuwania sytości. Wydłużają one pasaż jelitowy, absorpcję składników odżywczych, wydłużenie procesów żucia i zwiększają rozszerzenie ścian żołądka. Włókna niefermentujące wykazują większą pojemność sycącą, podobnie jak włókna lepkie1. Błonnik rozpuszczalny wydaje się mieć większy wpływ na sytość niż błonnik nierozpuszczalny − ze względu na zdolność wiązania wody i zwiększenie objętości posiłku, co skutkuje wysłaniem do podwzgórza informacji o przyjęciu pokarmu i zwiększa wydzielanie leptyny5.

Teoria lipostatyczna Kennedy’ego

Odczucie głodu i sytości uzależnione jest od stężenia wolnych kwasów we krwi. Gdy stężenie glukozy we krwi jest wystarczające, poziom tych kwasów we krwi maleje. W miarę spadku stężenia glukozy we krwi stężenie kwasów tłuszczowych rośnie i jest sygnałem pobudzającym ośrodek głodu. Pobudzenie ośrodków głodu i sytości związane jest zarówno ze stężeniem wolnych kwasów tłuszczowych uruchamianych z tkanki tłuszczowej, tempem ich utleniania w wątrobie i ilością tkanki tłuszczowej. Spożywanie pokarmu zwiększa się przy wyczerpywaniu się rezerw tłuszczu w organizmie i odwrotnie2. Tłuszcze wpływają na sytość poprzez opóźnianie opróżniania żołądka, stymulowanie hormonów jelitowych i supresję działania greliny6.

Spożywanie pokarmu jest warunkiem niezbędnym do przeżycia organizmu. Kontrola przyjmowania pokarmu jest integralną częścią tego procesu. Homeostaza przyjmowania pożywienia jest złożonym procesem regulowanym m.in. przez mechanizm fizjologiczny odpowiedzialny za odczucie głodu, nasycenia i sytości.

Chcesz przeczytać więcej?

Pełna treść artykułu, wraz z załącznikami do pobrania, dostępna jest dla prenumeratorów czasopisma, po zalogowaniu się.


O autorze

Ewelina Estkowska

CZYTAM ARTYKUŁY

Absolwentka SGGW w Warszawie na kierunku dietetyka oraz technologia żywności i żywienia człowieka. Ukończyła studia podyplomowe z zakresu psychodietetyki SWPS w Warszawie. Współpracowała z Centralnym Ośrodkiem Medycyny Sportowej. Właścicielka poradni dietetycznej, pracuje z pacjentami zmagającymi się z chorobami dietozależnymi, kobietami w ciąży i podczas laktacji oraz sportowcami.