Patogeneza hipoglikemii reaktywnej nie jest w pełni poznana. Mogłoby się wydawać, że powodem takiej reakcji organizmu jest zbyt duże wydzielanie insuliny przez trzustkę, jednak brak jest na to bezpośrednich dowodów. Drugim pomysłem na patogenezę tej jednostki chorobowej jest zwiększona wrażliwość tkanek obwodowych na działanie insuliny i receptorów insulinowych. Sugeruje się również możliwość defektu odpowiedzi glukagonu lub innych hormonów przeciwdziałających hipoglikemii, a także zwiększone wydzielanie glukozy z moczem po posiłkach. Prawdopodobnie do wystąpienia objawów hipoglikemii reaktywnej potrzebne jest współwystępowanie kilku powyższych czynników³.

Do gabinetu lekarskiego z objawami hipoglikemii reaktywnej najczęściej zgłaszają się kobiety w wieku 20–40 lat, rzadko z niewielką nadwagą, którym towarzyszy stres i/lub zaburzenia emocjonalne. Objawy zbyt niskiego stężenia glukozy w surowicy krwi pojawiają się po posiłkach bogatych w węglowodany, szczególnie w węglowodany proste, najczęściej po śniadaniu albo po obfitym wieczornym posiłku, który następuje po długiej przerwie w jedzeniu. W przypadku tej jednostki chorobowej objawy hipoglikemii nie występują w nocy ani rano na czczo, a także podczas wysiłku fizycznego. Najczęściej pojawiające się objawy to: poty, drżenie rąk, kołatanie serca, uczucie głodu, osłabienie, zmęczenie, senność, bóle i zawroty głowy, zaburzenie ostrości wzroku, podwójne widzenie, drętwienie kończyn, dreszcze, uczucie pustki w głowie, zaburzenia pamięci i koncentracji, lęk, depresja, rozdrażnienie. W przypadku hipoglikemii reaktywnej najczęściej dominują objawy adrenergiczne².

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) do tej pory nie przedstawiło konkretnego schematu postępowania w przypadku diagnostyki hipoglikemii reaktywnej1. Pierwszym etapem diagnostyki powinno być wykluczenie leków powodujących hipoglikemię i możliwość kojarzenia ich z alkoholem. Następnie najczęściej stosowany jest test OGTT 75 g glukozy, tzw. przedłużony (ang. Oral Glucose Tolerance Test), czyli oznaczenie stężenia glukozy po 120, 150, 180 i 240 minutach od podania 75 g glukozy. To badanie powinno być połączone z oznaczeniem stężenia insuliny w surowicy krwi. Charakterystyczny dla hipoglikemii reaktywnej jest nadmierny wzrost wydzielania insuliny, który jest opóźniony względem największego stężenia glukozy w surowicy³.

            W praktyce stosuje się odpowiednią dietę we wspomaganiu leczenia hipoglikemii reaktywnej, jednak obecnie brak jest jakichkolwiek zaleceń dotyczących zasad diety w tej jednostce chorobowej. W badaniach klinicznych zdecydowanie częściej opisywane są przypadki pacjentów chorujących na cukrzycę lub z bliżej nieokreślonymi/niezdefiniowanymi zaburzeniami przemiany węglowodanów. Istnieją pojedyncze badania mówiące o zaletach stosowania diety o niskim IG oraz ŁG u pacjentów z hipoglikemią poposiłkową^5–7. Właśnie z tego względu najlepszym wspomaganiem leczenia pacjentów z hipoglikemią reaktywną wydaje się dieta bogata w produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG).

Wskaźnik indeksu glikemicznego został opracowany na podstawie wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktów spożywczych zawierających w swoim składzie węglowodany. Jego funkcją jest wskazanie, jak szybko wchłaniane są węglowodany pochodzące z różnych źródeł w porównaniu z wchłanianiem węglowodanu wzorcowego, jakim jest glukoza. Indeksem glikemicznym określamy pole powierzchni pod krzywą określającą stężenie glukozy we krwi powstałą w czasie 2 h odmomentu spożycia określonego produktu zawierającego 50 g węglowodanów przyswajalnych. Wyrażamy go w odniesieniu do pola powierzchni krzywej glikemicznej powstałej po przyjęciu 50 g czystej glukozy. Im mniejszy jest wzrost glikemii, tym wartość indeksu glikemicznego jest niższa4. Ustalono, że produkty, dla których IG jest równy bądź niższy niż 50, to produkty o niskim IG. Wartość IG dla produktów o średnim indeksie glikemicznym mieści się w przedziale 56–69, natomiast IG >69 definiuje produkty o wysokim indeksie glikemicznym. Na wartość indeksu może wpływać wiele czynników, takich jak m.in.: stopień rozdrobnienia produktu oraz jego przetworzenia, naturalna zawartość błonnika pokarmowego w produkcie, rodzaj obecnych węglowodanów, stopień dojrzałości owoców lub warzyw oraz obecność białka czy tłuszczu w danym produkcie8. Dodatkowo do czynników zmniejszających IG zaliczany jest wysoki stosunek amylozy do amylopektyny, zawartość fruktozy i galaktozy w produkcie, a poza tym wysoka zawartość beta-glukanu, gumy guar, lektyny, fitynianów⁴.

Poza indeksem glikemicznym warto zwrócić również uwagę na wskaźnik ładunku glikemicznego produktów. Może być on nawet ważniejszą kwestią w przypadku komponowania jadłospisów dla pacjentów z hipoglikemią reaktywną, gdyż określa rzeczywisty wpływ porcji przyjmowanej żywności lub potrawy mającej w składzie węglowodany na glikemię poposiłkową. ŁG jest iloczynem IG oraz zawartości węglowodanów przyswajalnych w porcji produktu. Interpretacja tego wskaźnika wygląda następująco: niski ŁG < 10 g, średni ŁG: 10–20 g oraz wysoki ŁG > 20 g. ŁG całodniowej racji pokarmowej jest sumą ŁG wszystkich produktów spożytych w ciągu dnia. Dzienny ŁG określa się jako mały ŁG < 80 g, średni ŁG: 80–120 g oraz duży ŁG > 120 g⁹.

Zgodnie z zaleceniami PTD przy opracowaniu zaleceń diety dla pacjentów należy priorytetowo traktować szacowanie zawartości węglowodanów przyswajalnych w poszczególnych posiłkach. Najważniejszym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, przede wszystkim te o niskim indeksie glikemicznym (< 55 IG). Niestety, w przypadku pacjentów z zaburzeniami przemiany węglowodanów brak jest wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej optymalnej ilości węglowodanów w diecie. Przyjmuje się, że udział węglowodanów w jadłospisie chorego powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii. W przypadku gdy węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy (nawet do 60%) – wszystko zależy od indywidualnej reakcji organizmu na skład diety. Natomiast powinno się kontrolować przede wszystkim spożycie węglowodanów prostych (jedno- i dwucukry), których spożywanie chory powinien ograniczyć do minimum. Ze względu na korzystny wpływ błonnika pokarmowego na glikemię poposiłkową jego zawartość w diecie powinna wynosić około 25–50 g/dobę lub15–25 g na 1000 kcal. Szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta-glukany). Obecnie na polskim rynku żywności istnieje coraz większa gama produktów mających naturalnie wysoki lub średni indeks glikemiczny, których wpływ na gospodarkę węglowodanową został zmieniony poprzez odpowiedni dobór składników i sposób produkcji.

Trzeba też podkreślić znaczenie odpowiedniej ilości białka w jadłospisach pacjentów z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów. Wg PTD udział w diecie energii pochodzącej z białka powinien wynosić 15–20% (ok. 1–1,5 g/kg m.c./d). U chorych na cukrzycę typu 2 z nadmierną masą ciała dieta o obniżonej kaloryczności może zawierać 20–30% białka. Preferowanymi produktami o dużej zawartości białka jest chude mięso, drób bez skóry czy nasiona roślin strączkowych będące dobrym źródłem nie tylko protein, ale również witamin i flawonoidów. Poza tym polecane są ryby, także tłuste, z uwagi na zawartość kwasów wielonienasyconych z grupy omega-3¹. W utrzymaniu prawidłowej glikemii poposiłkowej u pacjentów z glikemią reaktywną pomocne wydaje się właśnie zwiększenie ilości białka w każdym posiłku. Niestety obecnie brak jest wystarczających danych naukowych, którymi można by się posiłkować w stworzeniu takiej tezy. Większość badań mówi o zwiększonym ryzyku zachorowania na cukrzycę u osób spożywających duże ilości produktów wysokobiałkowych, przede wszystkim mięsa i soi¹⁰. Jednak brak jest badań analizujących wpływ białka na stężenie glikemii poposiłkowej u osób z zaburzeniami przemiany węglowodanowej. Z kolei z badania na grupie Azjatów spożywających rośliny strączkowe (w tym soję) wysunięto wnioski, że białko roślinne zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę¹¹. Z dostępnych badań nie można wysnuć jednego spójnego wniosku dotyczącego zalecanej ilości białka w diecie u pacjentów z hipoglikemią reaktywną. Z tego powodu najlepszym rozwiązaniem wydaje się wykorzystywanie zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, które rekomenduje uzupełnienie diety o białko w ilości podobnej jak u osób bez zaburzeń węglowodanowych.

Przy ustalaniu zaleceń dla pacjentów z hipoglikemią poposiłkową najważniejszym elementem, na którym powinny opierać się wszelkie wskazówki oraz jadłospis, jest indeks glikemiczny. Dieta skomponowana z produktów o niskim i ewentualnie średnim indeksie glikemicznym, a także niskim ładunku glikemicznym, wydaje się najrozsądniejszym i najbardziej efektywnym sposobem na uregulowanie stężeń glukozy w surowicy krwi po posiłku u pacjentów z hipoglikemią reaktywną.