menu close arrow_back_ios person_add home

Dieta ketogenna w sporcie

Izabela Grabowska

DIETETYKA SPORTOWA

01-01-2021

33/2021

Zarówno zawodowi sportowcy, jak i osoby rekreacyjnie uprawiające sport często eksperymentują z różnymi dietami, modyfikując udział poszczególnych makroskładników i/lub kaloryczność diety. Przyczyn takiego postępowania może być wiele. Najczęściej wymienia się chęć redukcji masy ciała – przy jednoczesnym, jak najmniejszym ubytku beztłuszczowej masy ciała – oraz zamiar zwiększenia wydolności fizycznej10. Jednak to, czy i w jaki sposób dieta wysokotłuszczowa może być korzystna dla osób uprawiających sport jest nadal niejasne i kontrowersyjne.

Coraz większą popularnością cieszą się diety o niskiej podaży węglowodanów, a wysokiej zawartości tłuszczu (75–80% pokrycia zapotrzebowania na energię). Osoby propagujące i/lub stosujące tego typu model żywienia twierdzą, że może on przynieść korzyści dla osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza uprawiających wytrzymałościowe dyscypliny sportu. Głównym argumentem są niemal nieograniczone zasoby energetyczne w postaci tkanki tłuszczowej (ok. 9,5 kg – u mężczyzny o masie ciała 75 kg) oraz niewielkie węglowodanów (ok. 600 g)13.

CHARAKTERYSTYKA DIETY KETOGENNEJ

Dieta ketogenna jest dietą stosowaną – przede wszystkim – w leczeniu padaczki lekoopornej u dzieci. Została opracowana przez lekarzy – Woodyatt’a i Wilder’a z Mayo Clinic na początku lat 20. XX wieku.25 Miała ona na celu zwiększenie syntezy i wykorzystania ciał ketonowych przez organizm, co zmniejsza pobudliwość drgawkową mózgu Stan ketozy osiąga się przez ograniczenie spożycia węglowodanów do ilości ≤20 g/dzień lub ≤5% zapotrzebowania na energię, a znaczące zwiększenie spożycia tłuszczu i umiarkowane spożycie białka. W czasie kilku dni redukcji spożycia węglowodanów (< 20 g dziennie) zapasy glikogenu w organizmie stają się niewystarczające do produkcji szczawiooctanu – niezbędnego substratu utleniania kwasów tłuszczowych w cyklu Krebsa – jak również do dostarczania odpowiedniej ilości glukozy dla ośrodkowego układu nerwowego. Po 3–4 dniach głodówki lub diety o bardzo niskiej zawartości węglowodanów organizm potrzebuje alternatywnego źródła energii. Ze względu na brak możliwości w wejście w cykl Krebsa związku Acetylo-CoA (powstającego z utleniania węglowodanów i tłuszczów) wzrasta stężenie we krwi związków ketonowych, produkowanych w wątrobie, takich jak: acetooctan, aceton i β-hydroksymaślan,. Ich stężenie szybko wzrasta w odpowiedzi na deficyt energetyczny,a więc w stanie głodu, podczas długotrwałych ćwiczeń fizycznych, czy też może być klinicznym objawem, np. w stanie niewyrównanej cukrzycy15. Związki ketonowe są wykorzystywane jako alternatywne źródło energii pozwalające na oszczędzenie zapasów glikogenu i białek mięśniowych. Badania z lat 70. XX w. wykazały, że w stanie długotrwałego głodu ketony mogą pokryć zapotrzebowanie energetyczne mózgu nawet do 60% zastępując glukozę, która jest podstawowym źródłem energii dla ośrodkowego układu nerwowego20.

W badaniach naukowych i praktyce klinicznej stosowane są diety niskowęglowodanowe, które niekoniecznie są typowymi dietami ketogennymi. Zazwyczaj zawartość węglowodanów mieści się w przedziale 20–50 g/dzień lub stanowią one mniej niż 10% zapotrzebowania na energię. W piśmiennictwie określane są jako diety o bardzo niskiej zawartości węglowodanów lub też dieta Atkinsa27. W ostatnich latach dieta ketogenna czy też niskowęglowodanowa staje się coraz bardziej popularna i podejmowane są próby jej wykorzystania w leczeniu, m.in. otyłości, cukrzycy typu 2, nowotworów czy chorób neurodegeneracyjnych19,17,18,16.

Zarówno zawodowi sportowcy, jak i osoby rekreacyjnie uprawiające sport często eksperymentują z różnymi dietami, modyfikując udział poszczególnych makroskładników i/lub kaloryczność diety. Przyczyn takiego postępowania może być wiele. Najczęściej wymienia się chęć redukcji masy ciała – przy jednoczesnym, jak najmniejszym ubytku beztłuszczowej masy ciała – oraz zamiar zwiększenia wydolności fizycznej10. Jednak to, czy i w jaki sposób dieta wysokotłuszczowa może być korzystna dla osób uprawiających sport jest nadal niejasne i kontrowersyjne.

Chcesz przeczytać więcej?

Pełna treść artykułu, wraz z załącznikami do pobrania, dostępna jest dla prenumeratorów czasopisma, po zalogowaniu się.


O autorze

Izabela Grabowska

CZYTAM ARTYKUŁY

Dietetyk sportowy, psychodietetyk. Absolwentka studiów doktoranckich w Zakładzie Fizjologii Stosowanej w Instytucie Medycyny Doświadczalnej Klinicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (gdzie uzyskała tytuł dr n. med.). Od 2013 roku jest związana z Centralnym Ośrodkiem Medycyny Sportowej. Współpracuje z Instytutem Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej „Sanvita”. Wykładowca na uczelniach wyższych (Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie).