Leczenie żywieniowe jest integralną częścią procesu leczniczego u chorych onkologicznych. Ma ono na celu utrzymanie lub poprawę czynności narządów oraz powstrzymanie utraty masy ciała.
Wspomaga i przyspiesza proces leczenia u pacjentów, którzy na skutek choroby nie są w stanie dostarczyć wraz z dietą wszystkich składników odżywczych, mineralnych i witamin1.
Stan niedożywienia organizmu stanowi poważny problem u pacjentów z chorobą nowotworową. Objawy niedożywienia lub wyniszczenia występują u 30−85% chorych. Najbardziej zagrożone niedożywieniem są dzieci i osoby w podeszłym wieku, a także (bez względu na wiek) chorzy cierpiący na nowotwory układu pokarmowego, głowy i szyi, płuca oraz gruczołu krokowego2. Najczęstszymi przyczynami zaburzeń odżywiania chorych onkologicznych są:
- niedostateczne odżywianie naturalną drogą doustną (brak łaknienia, anoreksja, zablokowanie drogi pokarmu w przewodzie pokarmowym, działania niepożądane leków),
- zwiększona utrata substancji odżywczych (zaburzenia wchłaniania, zaburzenia trawienia, utrata substancji odżywczych związana z enteropatią wysiękową lub przetoką przewodu pokarmowego),
- zwiększone zapotrzebowanie związane z obecnością (rozwojem) nowotworu oraz gorączką lub zakażeniem (np. zapalenie płuc, zapalenie dróg moczowych).
Pacjenci leczeni chemio- i radioterapią często cierpią z powodu nasilonego lub zmniejszonego odczuwania smaku i zapachu, co utrudnia im przygotowywanie posiłków, jak również ich spożywanie. Poza tym zaburzenia metaboliczne oraz zmiany w gospodarce hormonalnej powodują zaburzenia w czynnościach układu pokarmowego3.
W związku z wymienionymi powyżej powodami leczenie żywieniowe u chorych onkologicznie jest niezwykle ważnym, a nawet podstawowym elementem postępowania. Wybór drogi dostarczania pożywienia dla tych osób powinien wynikać z dokładnej analizy stanu klinicznego chorego, stopnia i rodzaju niedożywienia, planowanego okresu żywienia oraz okresu stosowania żywienia. Metodą pierwszego wyboru jest żywienie drogą przewodu pokarmowego (żywienie dojelitowe, żywienie enteralne), które może wyglądać następująco:
- podaż diety drogą doustną (w tym wzbogacenie diety kuchennej, czyli fortyfikacja diety),
- stosowanie doustnych diet przemysłowych (sip feeding),
- żywienie do żołądka (zgłębnik lub przetoka odżywcza, czyli gastrostomia),
- żywienie do jelita cienkiego (zgłębnik lub przetoka odżywcza, czyli jejunostomia).
Osobom, które nie są w stanie przyjąć przynajmniej 60% całodobowego zapotrzebowania na energię drogą doustną, należy zaproponować połączone żywienie dojelitowe i pozajelitowe. Żywienie parenteralne stosuję się w przypadkach, gdy żywienie przez przewód pokarmowy jest niemożliwe lub niewystarczające2. Stosuje się je wtedy, gdy stwierdza się:
- brak możliwości włączenia diety doustnej przez ponad 7 dni,
- obecne lub zagrażające niedożywienie (BMI < 18,5 kg/m2, niezamierzona utrata masy ciała > 10% w ciągu 3–6 miesięcy przed rozpoczęciem leczenia),
- brak możliwości utrzymania dziennego spożycia pokarmów przekraczającego 60% zalecanej normy przez ponad 10 dni,
- stopień B i C w skali SGA lub wynik wynoszący 3 punkty lub więcej w metodzie przesiewowej NRS 2002.
Konsultacja dietetyczna powinna być pierwszym krokiem w interwencji żywieniowej. Poprawnie zaplanowana porada dietetyczna jest najbezpieczniejszym, najprostszym i najtańszym sposobem na utrzymanie i/lub poprawę prawidłowego stanu odżywienia. Europejskie Stowarzyszenie Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism, ESPEN) uważa, że zasadność i skuteczność stosowania poradnictwa dietetycznego u chorych onkologicznych ma stopień wiarygodności dowodów naukowych A wg Evidence Based Medicine4.
Dostępność preparatów do leczenia żywieniowego jest coraz większa. Tabela zamieszczona w załączniku do pobrania przedstawia wybrane produkty do żywienia dojelitowego lub doustnego wraz z ich krótką charakterystyką.
