Umiarkowana hipercholesterolemia jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń metabolicznych wśród Polaków^{1, 2}.

W głównej mierze jej przyczyną jest nieprawidłowa dieta − związana ze spożywaniem dużych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu pokarmowego oraz tłuszczów trans. Fitosterole występują dosyć powszechnie w produktach spożywczych, jednak ich ilość jest zbyt mała, aby mogły mieć działanie terapeutyczne¹.

Do fitosteroli zalicza się związki nienasycone – sterole, a także związki nasycone – stanole, które występują w żywności w mniejszych ilościach. Chemicznie są strukturalnymi i funkcjonalnymi analogami cholesterolu syntetyzowanymi przez rośliny. Mają taki sam układ wielopierścieniowy jak cholesterol, natomiast różnią się łańcuchami bocznymi. Zawierają dodatkową grupę metylowa lub etylową, dzięki czemu mogą być bogatsze o jedno lub dwa wiązania podwójne w tym łańcuchu^{3, 4}. Z tego względu fitosterole konkurują z cholesterolem w procesie wchłaniania. Jego skuteczne wchłanianie jest możliwe tylko w 45−60%, reszta jest wydalana jako produkty degradacji bakterii w postaci kaprostanolu i cholestanolu. Fitosterole powodują zmniejszenie wchłaniania cholesterolu z przewodu pokarmowego o około 10−45%. Dokładny mechanizm ich funkcjonowania nie jest poznany, jednak możliwe są dwa sposoby działania. Aby cholesterol został wchłonięty z przewodu pokarmowego, musi zostać związany w micelach. Stanole − prawdopodobnie ze względu na większą hydrofobowość niż cholesterol − mają większe powinowactwo do tzw. mieszanych miceli, dzięki czemu skutecznie go z nich wypierają. W rezultacie następuje mniejsza absorpcja cholesterolu w jelicie i jego nadmiar jest usuwany z organizmu³. Drugi mechanizm prawdopodobnie polega na zwiększaniu wydalania cholesterolu przez komórki wątroby do przewodu pokarmowego. Dzieje się tak, ponieważ fitosterole są łatwo transportowane ze światła przewodu pokarmowego do enterocytów. Jednak nie są one w pełni wbudowywane i wydzielane do układu krążenia w chylomikronach. Jest to spowodowane tym, że są oporne na działanie enzymów estryfikujących sterole, dzięki czemu ich wejście w chylomikrony jest niemożliwe. Jednak niezestryfikowane stanole również mogą wpływać na przemiany lipidowe w jelitach. Równie prawdopodobnym mechanizmem działania fitosteroli jest wpływ na zwiększenie wydzielania cholesterolu do światła jelita z enterocytów. Z tego powodu podobną skuteczność ma taka sama dawka stanoli/steroli podana raz dziennie i dawka podzielona na trzy porcje w ciągu dnia⁵.

Przeprowadzono wiele badań z udziałem fitosteroli, w których dowiedziono, że obniżają stężenie cholesterolu ogólnego o ok. 7−10%, natomiast cholesterolu frakcji LDL o ok. 10−15%. Na podstawie dotychczasowych badań określono, że dawka steroli i/lub stanoli w przeciętnej diecie powinna wynosić 2−3 g, aby mogła wykazać działanie terapeutyczne^{4, 6−8}. Przy zastosowaniu prawidłowej, zdrowej diety można obniżyć stężenie cholesterolu frakcji LDL o ok. 10%. Dzięki dołączeniu do zdrowego jadłospisu produktów wzbogaconych w fitosterole można doprowadzić do poprawienia wyników badań cholesterolu LDL nawet o ok. 20%⁵.

Jednak ilość fitosteroli występujących naturalnie w żywności jest zbyt mała, aby odegrać rolę w obniżaniu stężenia cholesterolu w surowicy krwi. Dlatego osoby z zaburzeniami lipidowymi powinni wzbogacić swoją dietę o produkty spożywcze fortyfikowane w sterole i/lub stanole. Pacjenci przyjmujący leki na obniżenie cholesterolu powinni spożywać takie produkty wyłącznie pod nadzorem lekarza. Poza tym na opakowaniu takich produktów powinna być umieszczona informacja, że produkt może nie być odpowiednim uzupełnieniem diety kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz dla dzieci poniżej 5 roku życia⁹.

Tabela 1 (do pobrania poniżej) przedstawia przegląd produktów spożywczych wzbogacanych w fitosterole występujących na polskim rynku.