Brokuł (Brassica oleracea L. var. italica Plenck) jest to jednoroczna roślina należąca do rodziny kapustowatych. Charakteryzuje się zawartością wielu związków aktywnych biologicznie i zaliczana jest do pokarmów roślinnych o jednym z najsilniejszych potencjałów przeciwnowotworowych1.
Prozdrowotne właściwości brokułów wynikają przede wszystkim ze znacznej ilości związków polifenolowych, a w szczególności flawonoidów, do których zaliczyć można głównie kwercytynę oraz kempferol. Szczególne znaczenie ma również obecność związków azotowych, spośród których najważniejsze są glukozynolany. Brokuły charakteryzuje również znaczna zawartość karotenoidów i innych związków o silnych właściwościach przeciwutleniających, których wysokie stężenie można otrzymać w ekstrakcie pochodzącym z tej rośliny2, 3.
Glukozynolany
Brokuły są jednym z głównych źródeł glukozynolanów wśród warzyw kapustnych. Średnia zawartość tych związków wynosi 15,2–59,3 mmol na kilogram suchej masy4. Glukozynolany są to związki zaliczane do siarkowych glikozydów, które na skutek degradacji termicznej, enzymatycznej lub z udziałem mikroflory jelitowej stają się prekursorami izotiocyjaninów oraz indoli – związków biologicznie czynnych o właściwościach przeciwnowotworowych. Istnieje kilka różnych mechanizmów wyjaśniających potencjalne właściwości przeciwnowotworowe tych związków. Glukozynolany mogą modulować aktywność enzymów I i II fazy detoksykacji, dzięki czemu odgrywają znaczną rolę w ochronie komórek przed uszkodzeniami cząsteczek DNA. Cząsteczki DNA mogą zostać uszkodzone na skutek działania reaktywnych form tlenu oraz czynników kancerogennych, co może prowadzić do rozwoju choroby nowotworowej. Interwencja na tym poziomie może przyczynić się zatem do zahamowania rozwoju procesu kancerogenezy. Ponadto związki te umożliwiają również na etapie progresji i promocji nowotworu degradację komórek już zmienionych nowotworowo5, 6.
Sulforafan
Związkiem aktywnym biologicznie wzbudzającym coraz większe zainteresowanie naukowców jest również sulforafan − należący do grupy izotiocyjaninów, występujący naturalnie w warzywach kapustnych. Brokuły zawierają średnio 0,8−21,7 μmoli glukorafaniny, czyli prekursor sulforafanu, w 1 gramie suchej masy. Zasobność brokułów w sulforafan została potwierdzona w badaniach Lianga i jego zespołu, którzy zwracali też uwagę na wahania w ilości tego związku w zależności od poddawanej analizie odmiany (0,008–0,18 μmoli/g świeżej masy). Przeciwkancerogenne działanie tego związku odnotowano praktycznie na wszystkich etapach rozwoju nowotworu. Aktywność biologiczna sulforafanu polega głównie na wspomaganiu metabolizmu i detoksykacji czynników genotoksycznych i mutagennych oraz na obniżaniu ich reaktywności8. Znaczenie sulforafanu w fazie znacznego rozwoju nowotworu wydaje się być znacznie mniejsze, jednak istnieją dowody, iż związek ten może zakłócać angiogenezę i wpływać na zmniejszenie przerzutowania. Istotne są również jego właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne9, 10. Działanie prewencyjne sulforafanu opiera się przede wszystkim na regulacji enzymów I i II fazy metabolizmu ksenobiotyków8.
Brokuły w diecie a nowotwory
Badania epidemiologiczne wskazują, iż spożycie roślin kapustnych, a w szczególności brokułów − ze względu na obecność substancji aktywnych biologicznie − może wpływać na zmniejszenie ryzyka występowania wielu typów nowotworów. Do tej pory stwierdzono zmniejszone ryzyko zachorowania na nowotwory płuc, piersi, gruczołu krokowego oraz jelita grubego na skutek zwiększenia spożycia w diecie związków o charakterze przeciwkancerogennym, które pochodzą z roślin krzyżowych8. Ostatnie badania wskazują również na relację pomiędzy zachorowaniem na nowotwór wątroby a spożyciem brokułów. Chen i jego zespół stwierdzili, że odpowiednie spożycie brokułów w diecie może przyczynić się do hamowania stłuszczenia wątroby i tym samym zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwór wątroby. Potwierdzili to w swoim badaniu przeprowadzonym na myszach, które dowiodło, iż długoterminowe (> 5 tygodni) podawanie brokułów stanowiących 10% całkowitej diety wpłynęło na poprawę parametrów świadczących o stłuszczeniu wątroby i zmniejszyło ryzyko zachorowania na nowotwór11. Niewątpliwie potrzebne są dalsze badania w tym kierunku, w szczególności przeprowadzone na ludziach, z określeniem dokładnej ilości produktu niezbędnej do spożycia wykazującej właściwości przeciwnowotworowe, aby móc powszechnie polecać wysokie spożycie brokułów w przypadku prewencji, jak i progresji nowotworów.
Podsumowanie
Wzrost zachorowania na nowotwory niewątpliwie stał się impulsem do poszukiwania sposobów zapobiegania i leczenia tych chorób poprzez wykorzystanie składników diety. Warzywa kapustne, a w szczególności brokuły, ze względu na swoje właściwości mogą mieć zastosowanie w szeroko pojętej chemioprewencji. W literaturze coraz częściej pojawiają się informacje o próbach uzyskania odmian tzw. „superbrokułów”, zawierających większe ilości substancji o działaniu przeciwkancerogennym w porównaniu do odmian tradycyjnych11. Dalsze badania z udziałem warzyw krzyżowych i brokułów w tym obszarze są jak najbardziej wskazane.
