Źródłem probiotyków mogą być zarówno produkty lecznicze, suplementy diety, jak i produkty spożywcze (napoje fermentowane, jogurty)3. Należy pamiętać o statusie wymienionych produktów. Produkt leczniczy to substancja mająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób, a także mająca na celu poprawę funkcji fizjologicznych organizmu. Mianem suplementu diety określa się związki będące skoncentrowanym źródłem składników mineralnych, witamin czy innych substancji, mających efekt odżywczy czy fizjologiczny. Suplement diety stanowi środek spożywczy, którego stosowanie ma na celu uzupełnienie zwyczajnej diety i nie ma on właściwości produktu leczniczego. Z kolei fermentowane napoje mleczne, co prawda, są źródłem korzystnych dla zdrowia bakterii, ale ich skład i ilość nie podlegają kontroli. Dlatego produktów tego rodzaju nie uznaje się za probiotyki, lecz żywność funkcjonalną4.
SZCZEPOZALEŻNOŚĆ
Precyzyjne określenie szczepu mikroorganizmu stanowi podstawową charakterystykę probiotyku. Dlatego wymagania, jakie stawia się przy definicji takiego szczepu drobnoustroju, są bardzo wysokie. Zgodnie z rekomendacjami przyjętymi przez FAO/ WHO kryteria, jakie powinny spełniać probiotyki to przede wszystkim:
- Musi zostać wyizolowany ze zdrowej mikrobioty jelita grubego człowieka.
- Powinien mieć ściśle określoną przynależność taksonomiczną potwierdzoną badaniami.
- Musi cechować się odpornością na kwaśne środowisko soku żołądkowego, soli żółciowych i enzymów trawiennych.
- Mieć zdolność przeżycia oraz wzrostu w miejscu przeznaczenia.
- Nie może wykazywać działania inwazyjnego czy kancerogennego na organizm gospodarza.
- Powinien cechować się zdolnością do syntezy substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym (bakteriocyn, nadtlenku wodoru, kwasów organicznych) i tym samym wykazywać cechy antagonistyczne w stosunku do typowych patogenów, hamując ich namnażanie w przewodzie pokarmowym czy drogach płciowych.
- Musi wykazywać zdolność adherencji do komórek nabłonkowych przewodu pokarmowego, o czym decyduje głównie ładunek powierzchniowy, hydrofobowość komórek bakterii, jak i takie struktury u bakterii jak rzęski czy fimbrie.
- Powinien nadal zachowywać właściwości probiotyku po działaniu technologicznym czy długim okresie przechowywania.
- Ponadto powinien cechować się zdolnością do konkurencji o receptory na powierzchni nabłonka jelitowego z komórkami innych patogenów, wpływając tym samym na unieczynnianie toksyn bakteryjnych.
- Istotne jest także, aby wykazywał ogólny, pozytywny wpływ na organizm, co powinno zostać potwierdzone w licznych badaniach klinicznych2,3,5,6.
Nazwa „probiotyk” wywodzi się z języka greckiego i pochodzi od słów pro i bios, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „dla życia”. Termin ten jako pierwszy został użyty w 1965 roku przez Lilly i Stillwella, którzy określili probiotyki jako związki produkowane przez drobnoustroje stymulujące wzrost innych organizmów. W 1989 roku Fuller określił probiotyk jako „żywe, bakteryjne dodatki do żywności, poprawiające funkcjonowanie przewodu pokarmowego”1. Według raportu FAO/WHO obecnie terminem „probiotyk” określa się żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej dawce wywierają korzystny efekt zdrowotny2. Probiotykami mogą być zarówno pojedyncze szczepy bakterii kwasu mlekowego (np. Lactobacillus spp., Streptococcus spp.), szczepy drożdży (Saccharomyces boulardii), kultury pleśni (Aspergillus spp.), jak również bakterie kwasu mlekowego w połączeniu ze szczepami drożdży3.
