Przewlekła choroba nerek (PChN) to narastający problem zdrowotny. Choroba ta rozwija się powoli i często bezobjawowo, prowadząc do stopniowego, nieodwracalnego pogorszenia funkcji nerek. Jednym z powikłań PChN jest niedożywienie białkowo-energetyczne, wynikające zarówno z ograniczeń dietetycznych, jak i utraty apetytu czy zaburzeń metabolicznych. W zaawansowanych stadiach choroby wielu pacjentów wymaga leczenia nerkozastępczego, w tym dializoterapii. Choć procedura ta ratuje życie pacjentów, dodatkowo zwiększa ryzyko zaburzeń stanu odżywienia i niedoborów pokarmowych. Szczególnym wyzwaniem w okresie przeddializacyjnym i w czasie leczenia za pomocą dializy są zaburzenia gospodarki elektrolitowej – dotyczące m.in. sodu, potasu, wapnia czy fosforu – które mogą prowadzić do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych oraz pogarszać rokowanie chorych3.
Właściwe wsparcie żywieniowe, dostosowane do potrzeb pacjentów nefrologicznych, ma więc kluczowe znaczenie. Odpowiednio zbilansowana dieta i specjalistyczne preparaty mogą nie tylko spowolnić progresję choroby, lecz także poprawić tolerancję dializ, zmniejszyć ryzyko zaburzeń elektrolitowych i wspomóc utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia4.
Podstawą działań profilaktycznych w PChN jest modyfikacja stylu życia obejmująca odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, unikanie używek oraz troska o dobrostan psychiczny. Celem zaleceń dietetycznych jest utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz właściwej podaży energii i składników odżywczych. Zaleca się ograniczenie soli (3–5 g NaCl/dobę), cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, a zwiększenie spożycia warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, błonnika, ryb i białka roślinnego1.
Dieta niskobiałkowa (0,4–0,6 g białka/kg m.c./dobę) jest zalecana w celu spowolnienia postępu PChN, szczególnie u pacjentów w dobrym stanie odżywienia i bez cech ostrej choroby, przy współpracy lekarza, dietetyka i pacjenta. Badania potwierdzają, że ograniczenie białka obniża stężenie mocznika i stabilizuje przebieg choroby, a bardzo niskobiałkowa dieta (0,3–0,4 g/kg m.c./dobę) może dodatkowo opóźnić konieczność dializoterapii5,6.
Należy jednak podkreślić, że spontaniczne ograniczenie białka i kalorii bez nadzoru specjalisty wiąże się z ryzykiem niedożywienia6.
Niedożywienie białkowo-energetyczne dotyczy 30–50% pacjentów z zaawansowaną przewlekłą chorobą nerek, a jego ryzyko dodatkowo wzrasta w trakcie dializoterapii. Nieprawidłowe odżywianie prowadzi do utraty masy mięśniowej, spadku masy ciała i obniżenia odporności, co skutkuje większą podatnością na infekcje oraz powikłania sercowo-naczyniowe. Towarzyszące zaburzenia gospodarki elektrolitowej – hiperkaliemia, hiperfosfatemia i niedobór wapnia – zwiększają ryzyko arytmii, osteodystrofii nerkowej i miażdżycy7,8,9.
Wyniki Ogólnopolskiego Badania Pacjentów Nefrologicznych obejmujące około 1000 osób z rozpoznaniem PChN potwierdzają skalę problemu: u 30% chorych stwierdzono obniżenie wydolności fizycznej, u 25% niezamierzoną utratę masy ciała, a u 11% brak apetytu. Około 30% pacjentów było niedożywionych. Dane te jednoznacznie wskazują na konieczność regularnej oceny stanu odżywienia i wdrażania odpowiednich interwencji dietetycznych1.
Pierwszym etapem interwencji w przypadku niedożywienia lub jego ryzyka jest modyfikacja diety i skorygowanie nieprawidłowości w zakresie spożycia składników odżywczych. Jeśli jest to niewystarczające, zaleca się stosowanie doustnych suplementów żywieniowych (FSMP/ONS). Badania pokazują, że suplementacja doustna poprawia stan odżywienia, jakość życia, zmniejsza liczbę hospitalizacji i ryzyko zgonu w tej grupie pacjentów10.
Warto podkreślić, że preparaty przeznaczone dla pacjentów z chorobami nerek charakteryzują się wysoką gęstością energetyczną, odpowiednią ilością białka oraz niską zawartością sodu, fosforanów i potasu. U pacjentów w okresie przeddializacyjnym stosuje się FSMP o zmniejszonej ilości białka (np. 6 g/200 ml).
Produkty takie jak np. Recomed Drink Renal mogą być stosowane bezpiecznie w przypadku zbyt małej kaloryczności diety (w 200 ml dostarcza 400 kcal [2,0 kcal/ml]), u pacjentów z podwyższonymi stężeniami potasu i fosforanów w surowicy, pacjentów stosujących dietę o ograniczonej zawartości białka (stanowią element diety o ścisłe określonym składzie, ułożonej przez dietetyka), u osób z rozpoznanym niedożywieniem w okresie przeddializacyjnym oraz u osób przewlekle dializowanych oraz z zaburzeniami elektrolitowymi. Ponadto uzupełnia dietę w kwasy omega-3 (EPA i DHA), dostarcza kompletu witamin i minerałów.
Żywienie medyczne nie zastępuje standardowych posiłków, ale stanowi ważne uzupełnienie codziennej diety pacjenta, które powinno być wdrażane zgodnie z zaleceniami lekarza i dietetyka doświadczonego w chorobach nerek.
Dodatkowo pacjenci mogą odnieść korzyści z odpowiedniej zawartości kwasów omega-3 (EPA i DHA), które znajdują się w FSMP i wykazują działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz immunomodulujące.
W przypadku suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 stwierdzono poprawę profilu lipidowego i redukcję ryzyka sercowo-naczyniowego, poprawę w zakresie regeneracji i syntezy białek mięśniowych, działanie neuroprotekcyjne i poprawę funkcji poznawczych oraz zmniejszenie ryzyka powikłań infekcyjnych11.
U pacjentów z PChN kluczowe znaczenie ma utrzymanie podaży białka i energii na poziomie dostosowanym do potrzeb, a także leczenie współistniejących zaburzeń nasilających katabolizm (kwasica metaboliczna, insulinooporność, przewlekły stan zapalny).
W przypadku niedożywienia lub ryzyka jego wystąpienia należy wdrożyć specjalistyczne preparaty żywieniowe oraz uwzględnić rolę składników wspierających, takich jak kwasy omega-3. Kompleksowe podejście obejmujące dietę, suplementację, aktywność fizyczną i wsparcie psychiczne może znacząco poprawić rokowanie i jakość życia pacjentów nefrologicznych.
Pełna treść artykułu, wraz z załącznikami do pobrania, dostępna jest dla prenumeratorów czasopisma, po zalogowaniu się.
Starzejące się nerki wykazują stopniowy spadek funkcji, co budzi pytania o bezpieczeństwo wyższej podaży białka w diecie osób starszych. Utrzymanie masy mięśniowej i prewencja sarkopenii wymagają jednak odpowiedniego żywienia, nawet kosztem ostrożności nefrologicznej. Najnowsze wytyczne wskazują, że u zdrowych seniorów priorytetem pozostaje optymalna podaż białka, zwłaszcza pochodzenia roślinnego, wsparta aktywnością fizyczną i regularnym monitorowaniem funkcji nerek.
Kortyzol, nazywany hormonem stresu, w nadmiarze prowadzi do poważnych zaburzeń metabolicznych, sercowo-naczyniowych i psychicznych. Coraz więcej dowodów wskazuje, że czynniki stylu życia oraz odpowiednia suplementacja mogą modulować aktywność osi podwzgórze–przysadka–nadnercza.
Cukrzyca typu 2 to poważny problem zdrowotny, który wymaga kompleksowego leczenia. Metformina, podstawowy lek w terapii tej choroby, wpływa nie tylko na poziom glukozy, ale również na skład mikrobioty jelitowej. Coraz więcej badań wskazuje, że połączenie metforminy z probiotykami może poprawiać skuteczność leczenia i zmniejszać działania niepożądane.
